وقتی دلار بالا می رود قیمتها به آن می چسبد، ولی وقتی پایین می آید از آن جدا نمی شود - دلال ها فقط گرانی را می شناسند

۰۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ - ۰۸:۴۷ زمان مطالعه : 5 دقیقه

سرویس اقتصادی - در بازار ایران، افزایش قیمت‌ها به‌راحتی رخ می‌دهد اما کاهش نرخ‌ها، آن هم پس از کند شدن سرعت افزایش قیمت‌ها (یعنی کاهش تورم) طولانی است.

به گزارش سرویس اقتصادی خبر ناب به نقل از خبرآنلاین - روزنامه ایران نوشت:حتی وقتی نرخ ارز می ریزد و قدرت خریدریال تقویت می شود،تقاضا کاهش می یابد یا اقتصاد به رکود می رسد،قیمت ها تا مدت ها از جای خود تکان نمی خورند. این رفتار که اقتصاددانان آن را «چسبندگی قیمتی» می نامند، به یکی از بیماری های مزمن اقتصاد ایران بدل شده است؛ پدیده ای که ریشه در بی ثباتی اقتصاد، ذهنیت تورمی و ضعف رقابت دارد.

افزایش آسان، کاهش ناممکن

بازار ایران در دهه های اخیر با شوک های تورمی کوچک و بزرگ روبه رو شده است. در حالی که در بسیاری از اقتصادها قیمت ها متناسب با شرایط کلان، عرضه و تقاضا یا نرخ ارز بالا و پایین می شوند، در ایران، قیمت ها عمدتاً فقط رو به «بالا» هستند. به محض آنکه نرخ ارز به نوسان می افتد یا زمزمه ای از «مجوز افزایش قیمت» به این کالا یا آن کالا شنیده می شود، بازارها واکنش نشان می دهند. اما وقتی همان متغیرها برمی گردند یا ثبات نسبی حاکم می شود، هیچ نشانی از کاهش قیمت نیست. این رفتار نامتقارن ریشه در پدیده ای دارد که اقتصاددانان آن را چسبندگی قیمتی می نامند؛ یعنی مقاومت بازار در برابر کاهش قیمت ها، حتی در شرایطی که از نظر اقتصادی باید این کاهش رخ دهد.

تورم انتظاری کابوس همیشگی فعالان بازار

فرشاد مؤمنی، اقتصاددان نهادگرا، معتقد است که ذهنیت تورمی فعالان اقتصادی یکی از مهم ترین دلایل چسبندگی قیمتی در ایران است: «در اقتصادی که مردم و فعالان اقتصادی به تورم همیشگی خو گرفته اند، انتظار کاهش قیمت منطقی نیست. این انتظارات حتی بیشتر از متغیرهای واقعی اقتصاد بر رفتار بازار اثر می گذارند. حتی وقتی نرخ ارز افت می کند یا تقاضا کاهش می یابد، فروشندگان از کاهش قیمت سر باز می زنند، چرا که نگران اند دوباره با موج گرانی روبه رو شوند. نتیجه، بازاری است که پایین آمدن در نرخ ها را نمی پذیرد.

به عنوان نمونه، با وجود افزایش عرضه گوشت قرمز در سال 1403 از طریق واردات، قیمت این ماده پروتئینی همچنان افزایشی بود و اگر هم روند افزایش قیمت آن متوقف شد، اما کاهش نیافت و در همان بالای 700 هزار تومان به ازای هر کیلو باقی ماند.»

تغییرات مکرر

در اقتصادی که نرخ ارز، سیاست های مالی، قیمت های دولتی و حتی تعرفه ها به صورت مکرر تغییر می کند، فعال اقتصادی اعتمادش را به ثبات از دست می دهد.

داود سوری اقتصاددان، در این باره می گوید: «هر نوع کاهش قیمت در ایران، به دلیل نبود ثبات، بلافاصله با شوک جدیدی خنثی می شود. برای همین، فعالان اقتصادی به عقب نشینی قیمتی اعتقادی ندارند. سیاست های تثبیتی و سرکوب های موقتی هم بر زخم بی اعتمادی نمک می پاشند. قیمت گذاری دستوری، نرخ گذاری برای ارز و بخشنامه های خلق الساعه فقط بازیگران بازار را بدبین تر کرده اند. به عنوان نمونه، در سال های اخیر، دولت ایران برای کنترل قیمت بنزین در مقابل نوسانات قیمت جهانی، سیاست قیمت گذاری ثابت یا کنترل شده ای را اعمال کرده است. حتی اگر قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش یابد، قیمت بنزین در داخل کشور ممکن است تغییر زیادی نکند یا بسیار کم تغییر کند، زیرا دولت این سیاست را اعمال می کند و مصرف کنندگان نیز حساسیت زیادی نسبت به تغییرات قیمت بنزین دارند. این گونه است که حتی با وجود تورم بالا و مزمن، قیمت انرژی دست نخورده باقی می ماند و فشار سنگینی به ساختار پرداخت یارانه وارد می کند. این فشار از کجا تأمین می شود؟ جواب این سؤال، «پایه پولی» و چاپ پول است!»

در بازارهای بدون رقابت،دلال ها تعیین کننده اند

در اقتصادهایی که رقابت وجود ندارد، قیمت گذاری تابع اراده چند بازیگر اصلی است. انحصارهای پنهان، رانت های ساختاری و حضور پررنگ واسطه ها باعث شده سازوکارهای تعدیل قیمت در بازار ایران خوب کار نکنند. حسین عبده تبریزی دراین باره می گوید: «وقتی بنگاه ها می دانند که رقیب جدی ندارند و دولت هم ناظر مؤثری نیست، انگیزه ای برای کاهش قیمت ندارند. کاهش قیمت یعنی کاهش سود و هیچ کس داوطلبانه به سود کمتر رضایت نمی دهد.»

چرا فروشنده ها کوتاه نمی آیند؟هراس از جایگزینی

در بازارهایی مثل لوازم خانگی، خودرو یا مصالح ساختمانی، فروشندگان نگران اند اگر قیمت را پایین بیاورند، در تأمین مجدد کالا با هزینه بالاتری روبه رو شوند. بی ثباتی ارزی و اختلال در واردات باعث می شود که آنها ترجیح دهند قیمت بالا بماند تا از ریسک آتی جلوگیری کنند. به عنوان نمونه بازار لبنیات با وجود حفظ نرخ ارز ترجیحی دلار برای واردات نهاده های دامی، با افزایش 20 تا 30 درصدی مواجه شد.

بازار مسکن؛ چسبنده ترین زمین بازی

در هیچ جا چسبندگی قیمتی به اندازه بازار اجاره مسکن محسوس نیست. حتی در دوره هایی که خرید و فروش مسکن به خواب زمستانی می رود، قیمت اجاره تغییر محسوسی نمی کند.

در سال های اخیر، میزان افزایش اجاره بها از نرخ رشد درآمد خانوار پیشی گرفته، اما هیچ گاه کاهش قابل توجهی در بازار مشاهده نشده است. طبق داده های مرکز آمار، میانگین قیمت اجاره در تهران از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ بیش از ۲.۵ برابر شده است، بدون اینکه متناسب با آن کیفیت خدمات یا درآمد خانوارها افزایش یافته باشد. نرخ اجاره بها در سال گذشته، 40.3 درصد بود. این در حالی است که بازار مسکن طی سال های اخیر در رکود به سر برده است.

اقتصاد چسبناک، سیاست گذاری بی اثر

پیامدهای چسبندگی قیمتی فقط محدود به سفره مردم نیست؛ بلکه سیاست گذاری اقتصادی را هم بی اثر می کند. این را کارشناسان اقتصادی می گویند و معتقدند که چون تقاضا بازنمی گردد و کاهش قیمت ها رخ نمی دهد رکود طولانی تر می شود.