تحلیل مقایسه ای سه دور مذاکرات عراقچی و ویتکاف

به گزارش سرویس بین الملل خبر ناب به نقل از خبرآنلاین - این مذاکرات، یکی در مسقط و دیگری در رم و مجددا عمان، با حضور نمایندگان ارشد دو طرف؛ سید عباس عراقچی از سوی ایران و استیو ویتکاف از سوی آمریکا، برگزار شد. این مطلب با رویکرد تحلیلی به مقایسه این سه نشست می پردازد؛ از تفاوت در محل و چارچوب گفت وگو تا سطح موضوعات مطرح شده و نقش میانجی گری عمان. هدف، بررسی این مهم است که چگونه شرایط ژئوپلیتیکی، ترکیب هیئت ها و نوع مسائل مورد بحث، مسیر دیپلماسی تهران – واشینگتن را تحت تأثیر قرار داده اند.

مقدمه

    جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا، به رغم قطع روابط دیپلماتیک رسمی از سال ۱۹۸۰، در دوره هایی با واسطه گری کشورهای ثالث وارد مذاکرات شده اند. عمان، به دلیل روابط متوازن با هر دو کشور و سیاست خارجی غیرخصمانه، همواره نقش مؤثری در تسهیل این ارتباط ایفا کرده است. تحلیل مقایسه ای این سه دور نشان می دهد چگونه نوع مسائل، سطح مذاکرات و حتی محل گفت وگوها، پیام های متفاوتی برای طرفین و منطقه دربر داشته اند.

۱. مقایسه موقعیت مکانی: رم و مسقط

الف) مسقط: بازگشت به سنت بی طرفی منطقه ای

در مسقط، فضای گفت وگو صمیمانه تر، منعطف تر و متناسب با سابقه تاریخی مذاکرات ایران و آمریکا (مانند مذاکرات منتهی به برجام) بود. عمان در این دور میزبان رسمی بود و مذاکرات در خاک خود برگزار کرد، که نشان دهنده اعتماد مجدد طرفین به نقش سنتی مسقط در کاهش تنش هاست.

ب) رم: بی طرفی اروپایی با رنگ دیپلماسی چندجانبه

برگزاری مذاکرات در رم – هرچند با مدیریت عمان – نمادی از تلاش برای جلب حمایت اروپایی، کاهش فشارهای منطقه ای و انتقال پیام غیرامنیتی از سوی ایران بود. رم به عنوان یک خاک ثالث اروپایی، به طرفین امکان تعامل در محیطی غیرنظامی تر و در چارچوب استانداردهای گفت وگوهای دیپلماتیک بین المللی می داد.

۲. ترکیب هیئت ها و سطح مذاکرات

الف) مذاکرات مسقط: نمایندگان امنیتی و استراتژیک

در مسقط، سطح گفت وگو بالاتر و متمرکز بر مدیریت امنیت منطقه ای بود. ویتکاف به عنوان نماینده شورای امنیت ملی آمریکا، با تمرکز بر حملات گروه های نیابتی، دریای سرخ و منافع منطقه ای واشینگتن حضور یافت. عراقچی نیز با جایگاه فراتر از وزارت خارجه، نشان دهنده وزن راهبردی مذاکرات بود.

ب) مذاکرات رم: چهره های دیپلماتیک و فنی

در رم، گفت وگوها با تمرکز بر موضوعات فنی و تحریمی صورت گرفت. عراقچی به عنوان چهره ای باتجربه در مذاکرات هسته ای و تحریم ها، و ویتکاف با مسئولیت پیگیری روندهای سیاسی منطقه، بیشتر در قالب مذاکرات دیپلماتیک و سیاست گذاری عمل کردند. سطح گفت وگوها در قالب غیررسمی، اما با هدف تدوین چارچوب تفاهم اولیه دنبال شد.

۳. محورهای مورد گفت وگو در هر دور

الف) مسقط: محور امنیتی، بازدارندگی و کاهش تنش

در گفت وگوهای مسقط، تمرکز بر کاهش عملیات نظامی گروه های متحد ایران، کنترل بحران در عراق و سوریه، و همچنین تأمین امنیت خطوط کشتیرانی در دریای سرخ و تنگه هرمز بود. همچنین از ایران خواسته شد در روابط خود با روسیه و چین در حوزه های دفاعی، شفاف سازی بیشتری داشته باشد.

ب) رم: محور هسته ای و تحریم ها

موضوع اصلی در رم، رفع تحریم ها، تبادل زندانیان و بازگشت تدریجی به توافق هسته ای بود. دو طرف به دنبال یافتن سازوکارهایی بودند که در صورت تغییر شرایط سیاسی در دو کشور (از جمله انتخابات آمریکا)، مسیر احیای برجام باز بماند.

۴. نقش عمان در تسهیل گفت وگو

الف) در مسقط: نقش فعال و چندلایه

در دور دوم، عمان نقش فعال تری ایفا کرد. از هماهنگی بین المللی گرفته تا نظارت مستقیم بر روند گفت وگو، عمان تلاش کرد اعتماد هر دو طرف را بازیابی کرده و فضایی امن برای گفت وگو فراهم آورد. حتی در مواردی پیشنهادهایی برای چارچوب اقدام متقابل ارائه شد.

ب) در رم: میانجی گری در سایه

هرچند مذاکرات در رم برگزار شد، اما هماهنگی ها، برنامه ریزی و حتی انتقال پیام ها از سوی عمان صورت گرفت. عمان نقش «میانجی پنهان» را بازی کرد، و از خاک اروپا به عنوان ابزار تسهیل ارتباط استفاده کرد.

۵. بازتاب منطقه ای و بین المللی مذاکرات

الف) مسقط: کاهش تنش نظامی و توقف درگیری های پراکنده

پس از مذاکرات مسقط، شواهدی از کاهش حملات نیابتی و آرام تر شدن فضای نظامی منطقه دیده شد. این مذاکرات بیشتر کارکرد «مدیریت بحران» داشت تا دست یابی به توافق جامع.

ب) رم: امیدواری محدود در بازارهای اقتصادی

مذاکرات رم منجر به افزایش گمانه زنی ها درباره احتمال احیای برجام شد. این موضوع اثرات مثبتی بر قیمت نفت، بازار ارز و تعاملات اقتصادی منطقه ای داشت؛ هرچند به دلیل عدم نتیجه گیری، اثر آن موقتی بود.

مذاکرات دور سوم میان عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران و هلگا ویتکاف معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در عمان، در آوریل 2025، گامی مهم در جهت تسهیل در مسیر توافق هسته ای بود. این دور از مذاکرات تفاوت هایی با دو دور قبلی که پیشتر اشاره داشت که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم:

الف: محتوای مذاکرات:

در دور سوم، طرفین به بررسی موضوعات پیچیده تر و جزئی تر پرداخته اند، به ویژه در حوزه تضمین ها و راهکارهای عملی برای بازگشت آمریکا به توافق هسته ای (برجام) و نحوه کاهش تنش ها در منطقه. این در حالی است که در دورهای قبلی، بحث ها بیشتر روی اصول و چارچوب های عمومی تمرکز داشت.

ب: شکل مذاکرات:

در دورهای قبلی، مذاکرات بیشتر به صورت غیررسمی و تبادل نظر در سطح کارشناسی و میان دولتی بود. اما در دور سوم، مذاکرات با حضور مقامات بلندپایه تر و با دقت و جزئیات بیشتری صورت گرفت. این دور، به ویژه در موضوعات فنی و اجرایی، پیشرفت های ملموس تری داشت.

پ: مقامات و نهادهای دخیل:

   در حالی که در دورهای قبلی، مذاکرات عمدتاً میان ایران و ۱+۵ صورت می گرفت، در دور سوم مذاکرات میان ایران و اتحادیه اروپا برجسته تر شد و مشارکت اتحادیه اروپا در میانجی گری و تسهیل گفت وگوها محسوس تر بود.

ت: آمادگی برای توافقات جدید:

در این دور، نسبت به دو دور قبلی، طرفین به نظر می رسید که به توافقات عملی تری نزدیک تر شده اند. تفاوت اصلی این بود که طرفین درباره مسیرهای قانونی و اجرایی توافق جدید، به نتایج ملموس تری رسیدند و در بسیاری از موارد، به هم راستایی بیشتر در نگرش ها دست یافتند.

ث: شروط و ضمانت ها:

یکی از مهم ترین مباحث مطرح شده در این دور از مذاکرات، بررسی ضمانت های اجرایی برای تحقق توافقات بود. ایران بر لزوم تضمین های عملی و محکمی برای رفع تحریم ها تأکید داشت، در حالی که طرف های مقابل به بررسی راه های تحکیم و نظارت بر تعهدات هسته ای ایران پرداخته اند.

نتیجه گیری

   دور اول و دوم گفت وگوی سیدعباس عراقچی و استیو ویتکاف به میزبانی عمان، هرچند در چارچوب میانجی گری واحد انجام شدند، اما تفاوت های بنیادینی در ماهیت، محتوا و پیامد داشتند. باید خاطر نشان کرد که مذاکرات مسقط بیشتر با هدف مدیریت بحران های امنیتی و نظامی شکل گرفت؛ در حالی که گفت وگوهای رم نشان دهنده امید به بازگشت به مسیر دیپلماسی هسته ای و احیای برجام بود. اما در دور سوم مذاکرات عمان، حکایت از تلاش های طرفین برای رسیدن به یک توافق جامع تر و پایدارتر دارد که در آن به جزئیات اجرایی و سازوکارهای تضمین های بین المللی توجه بیشتری شده است.

     در پایان در مورد نقش بی­ بدیل عمان می توان اشاره کرد که با انعطاف در نوع میزبانی – گاه پنهان، گاه علنی – توانست موقعیت خود را به عنوان میانجی مورد اعتماد حفظ کند. این تجربه، نمونه ای از دیپلماسی هوشمند کوچک قدرت ها در مواجهه با منازعات پیچیده بین المللی است.

کارشناس ارشد روابط بین­الملل

v.ozeiri@gmail.com

این خبر توسط سایت خبرآنلاین منتشر شده و خبر ناب صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.

منبع : خبرآنلاین