تغییر نقشه قدرت در غرب آسیا: آغازی بر پایان رقابت های فرسایشی؟

به گزارش سرویس بین الملل خبر ناب به نقل از خبرآنلاین - این دیدار، نه تنها در ادامه روند نزدیکی ایران و عربستان پس از توافق پکن است، بلکه نمادی است از تلاش بازیگران بومی منطقه برای بازتعریف نظم امنیتی و سیاسی خود در خلأ استراتژیک ناشی از عقب نشینی تدریجی ایالات متحده.

۱. منطقه در آستانه تحولی ساختاری

غرب آسیا در سال های اخیر، شاهد تحولات عظیمی در نقشه اتحادها و شکاف های سیاسی بوده است. از جمله آن ها:

عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی با اسرائیل (توافق ابراهیم)؛

تغییرات سریع در پرونده یمن و افغانستان؛

افول قدرت سنتی آمریکا در تعیین معادلات منطقه ای؛

ظهور چین و تا حدی روسیه به عنوان میانجی های جدید در بحران های غرب آسیا.

در چنین شرایطی، نزدیکی تهران و ریاض را باید اقدامی پیش دستانه برای انطباق با نظم جدید جهانی دانست. عربستان دیگر مایل نیست صرفاً به عنوان متحد نظامی واشنگتن شناخته شود، و جمهوری اسلامی ایران نیز در تلاش برای شکست دکترین «فشار حداکثری» و خروج از انزوای ژئوپلیتیکی است.

۲. پیام های راهبردی دیدار: بازسازی بلوک های قدرت منطقه ای

این دیدار حامل چند پیام کلیدی برای منطقه و قدرت های فرامنطقه ای بود:

الف) امنیت منطقه ای باید از درون آن تأمین شود

جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی با سابقه ای طولانی از رقابت ایدئولوژیک، اکنون به این نتیجه رسیده اند که استمرار تنش ها نه تنها هزینه زا، بلکه تسهیل کننده نفوذ خارجی است.

ب) پایان سلطه تک قطبی آمریکا در منطقه

وقتی چین به عنوان میانجی بازگشت روابط دو کشور معرفی می شود و وزیر دفاع سعودی بدون هماهنگی با واشنگتن به تهران سفر می کند، این پیام روشن است که «نظم آمریکامحور» در حال فروریختن است.

ج) تشکیل بلوک های چندقطبی آسیایی-اسلامی

   اگر روند همگرایی تهران و ریاض تداوم یابد، ممکن است شاهد شکل گیری یک بلوک اسلامی-آسیایی متشکل از ایران، عربستان، عراق، پاکستان، قطر و حتی ترکیه باشیم که می تواند در قالبی همچون «سازمان همکاری اسلامی» یا ابتکاراتی چون «برجام منطقه ای» بازتعریف شود.

۳. نقش آمریکا: از کنشگر اصلی به بازیگر نگران

ایالات متحده، که همواره بر محور عربی-عبری-غربی برای مهار ایران تأکید داشته، این روزها با چند واقعیت مواجه است:

تغییر تمرکز استراتژیک به چین و شرق آسیا؛

کاهش وابستگی نفتی به غرب آسیا؛

خستگی عمومی از درگیری های پرهزینه نظامی؛

این ها موجب شده تا واشنگتن نقش کنشگرانه گذشته را از دست دهد و بیشتر به نظاره گر تعاملات منطقه ای تبدیل شود. از نگاه آمریکا، نزدیکی ایران و عربستان ممکن است تهدیدی برای موازنه سنتی قدرت در منطقه باشد، به ویژه اگر به افزایش نفوذ چین و روسیه بینجامد.

در نتیجه، آمریکا ممکن است با ابزارهایی چون:

فشار بر متحدان عربی،

تحریک پرونده های منطقه ای (مانند لبنان و سوریه)،

یا تقویت اتحاد با اسرائیل و کردهای سوریه،

سعی در حفظ نفوذ خود داشته باشد؛ اما این راهبردها دیگر کارایی سابق را ندارند، زیرا هم بازیگران منطقه ای تغییر کرده اند، هم افکار عمومی.

۴. اهمیت ژئوپلیتیکی ایران و عربستان در این معادله

ایران: شاه کلید اتصال شرق به غرب

ایران به دلیل قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال-جنوب، جاده ابریشم چین، و همسایگی با آسیای مرکزی و قفقاز، موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز دارد. نزدیکی با عربستان، می تواند ایران را از محاصره اقتصادی-سیاسی تا حدی خارج کرده و جایگاه آن را در نظم نوین آسیا تثبیت کند.

عربستان: گلوگاه انرژی و دروازه عربی-غربی

عربستان سعودی، با کنترل بر بخش عمده ای از تولیدات انرژی جهان و موقعیت جغرافیایی در مجاورت تنگه باب المندب و دریای سرخ، نقش ژئوپلیتیکی کلیدی دارد. نزدیکی به ایران، ضمن کاهش تهدیدات امنیتی، می تواند به تقویت نقش جهانی عربستان در قالب بازیگر مستقل و متعادل کمک کند.

۵. جغرافیای سیاسی: بستر سازنده یا مانع؟

در منطقه ای با پیچیدگی های ژئوکالچری (جغرافیای فرهنگی) مانند غرب آسیا، جغرافیا نه تنها بستر همکاری، بلکه گاه منبع نزاع نیز است. اما در این دیدار، جغرافیا نقش متفاوتی ایفا می کند:

تنگه هرمز و دریای سرخ: همکاری نظامی و امنیتی برای حفظ کشتیرانی و مقابله با تهدیدات مشترک (دزدی دریایی، تروریسم دریایی).

یمن: مرز مشترک بحرانی، اما قابل مدیریت در صورت توافق امنیتی.

عراق و سوریه: میدان هایی برای آزمون همکاری یا رقابت محدود.

در واقع، جغرافیا در این نقطه از تاریخ، به جای تبدیل شدن به بستر درگیری، می تواند به زمینه ساز همکاری بدل شود، به شرط وجود اراده سیاسی واقعی.

جمع­بندی: آغاز عصر جدید در سیاست منطقه ای

دیدار وزیر دفاع عربستان با مقامات ایرانی را می توان نقطه آغاز نظم جدید غرب آسیا دانست. نظمی که به جای قطب بندی سخت، بر تعامل و منافع مشترک تأکید دارد. اگرچه هنوز موانع بسیاری از جمله بدبینی تاریخی، رقابت های نیابتی و نفوذ بازیگران خارجی وجود دارد، اما تمایل دو کشور برای گفت وگو، حاکی از تغییری بنیادین در رویکرد ژئوپلیتیکی و سیاسی منطقه است.

اگر این مسیر ادامه یابد، شاید بتوان تصور کرد که در آینده ای نه چندان دور، غرب آسیا نه میدان تقابل، بلکه سکویی برای همکاری های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی میان ایران، عربستان و دیگر کشورهای مسلمان باشد.

* کارشناس ارشد روابط بین­ الملل v.ozeiri@gmail.com

این خبر توسط سایت خبرآنلاین منتشر شده و خبر ناب صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.

منبع : خبرآنلاین