مذاکرات ایران و آمریکا در عمان، چرا غیرمستقیم است؟!

به این سوالات موارد زیادی می شود افزود اما اجازه بدهید به پاسخ آن بیشتر بپردازیم.

برجام؛ برنامه جامع اقدام مشترک بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای گروه ۱+۵ ، گره اصلی ماجرا است.

۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ دونالد ترامپ رییس جمهوری ایالات متحده آمریکا از برجام خارج شد. او در تائیدهای (ویو) شش ماه قبل تهدید کرده بود که از برجام خارج می شود. همان زمان کارشناسان زیای بودند که پیشنهاد می کردند توافق را با یک مذاکره روبنایی با ترامپ بازنمایی کنید تا از تبعات تصممیات ترامپ در امان بمانیم. اما این پیشنهاد توسط مسولان وقت  پذیرفته نشد و شد آنچه نباید. نتیجه ۱۸ ماه تلاش دیپلماتیک و جدی ترین متن توافقی که بعد از دو دهه مذاکره بر سر مساله هسته ای ایران به دست آمده بود بر باد رفت.

اما اکنون همچنان مبنای هر مذاکره ای «برجام» است. چه آن که اجازه مذاکره در مورد مباحث موشکی، منطقه ای و حقوق بشر {به عنوان موضوعات احتمالی مد نظر آمریکا برای مذاکره} داده نشده است. پس می توان به طور قطع گفت که مبنای مذاکره پیش رو در عمان «برجام» است اما نه احیای آن. به این معنی که برجام با توجه به اینکه محتوای توافق هم از سوی ایران و هم طرف مقابل تغییرات چشمگیری داشته عملا قابل احیا نیست. سطح پیشرفت در برنامه هسته ای از قبیل میزان ذخایر اورانیوم، سطح غنی سازی و تعداد سانتریفیوژها و نوع سانتریفیوژهای به کار گرفته شده و ... به سطحی رسیده که قابل بازگشت به قبل نیست یا اگر باشد بازگشت آن منطقی نیست. به گونه ای برجام شبیه کتاب «فارسی کلاس اول» برای دانش آموز «کلاس پنجم» شده است. طبیعی است که دانش آموز کلاس پنجم را نمی توان به کلاس اول بازگرداند، همان طور که اکنون ایران پای توافقی نمی نشیند که متعهد شود داشته های هسته ای خود را به سطح برجام بازگرداند.

عباس عراقچی وزیر خارجه در گفت وگوی نوروزی خود با خبرآنلاین این نکته را این گونه توضیح داده است: «برجام به شکل و متن فعلی، به نظرم قابل احیا نیست. صلاح ما هم نیست. چون وضعیت هسته ای ما به مراتب پیشرفت کرده و دیگر نمی توانیم به شرایط برجام برگردیم. تحریم های طرف مقابل هم همینطور است.» عراقچی اما نکته دیگری افزوده «برجام هم چنان می تواند یک مبنا و مدلی برای مذاکرات باشد» به همین دلیل می توان گفت که برجام «مبنای مذاکراتی» است اما محتوای آن در ظرف زمانی فعلی مناسب احیا نیست.

 چرا برجام مبنای مذاکراتی است؟

 مکانیسم برجام مبتنی بر ایجاد تعادل بین خواست دو طرف بود. طرف ایرانی با هوشمندی توانسته بود رفع تحریم ها را در مقابل رفع نگرانی طرف مقابل از برنامه هسته ای ایران قرار دهد.

اکنون نیز به نظر می رسد این معادله دووجهی قابل تعمیم است. کشورهای ۱+۵ به ویژه آمریکا به شمول رژیم اسرائیل، می خواهند نشان دهند که ایران نزدیک به دستیابی به بمب اتم است، حال این نزدیکی دو روز است یا صد روز یا بیشتر محل اختلاف آن هاست اما به هر حال آن ها مصر هستند نشان دهند که ایران به یک تهدید جدی اتمی در منطقه تبدیل شده است. از آن جا که تاکنون [فارغ از تهدیدات لفظی موردی مبتنی بر تغییر دکترین هسته ای] سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران حرام دانستن سلاح هسته ای [مبتنی بر فتوای رهبری در تاریخ ۲۱ آذر ۸۹] است، همچنان این موضع در مذاکرات پیش رو تقویت خواهد شد. البته به موازات تهدیدات طرف آمریکایی یا اسراییل، سخنان و موضع گیری هایی از سوی برخی افراد سیاسی در مورد آمادگی برای تغییر این دکترین نظامی مطرح و تکرار خواهد شد.  

اما اگر مذاکرات در اتاق مذاکره و فارغ از جو رسانه ای انجام شود تیم ایرانی روی حرمت سلاح هسته ای از سوی ایران پافشاری خواهند کرد.

«طبق برجام» در مقابل اینکه تیم ایرانی در مورد برنامه هسته ای نگرانی طرف مقابل را از بین ببرد حالا آسیاب به نوبت خواهد بود و وقت اعتمادسازی طرف مقابل است. رفع تحریم ها و همکاری مالی و بانکی و سرمایه گذاری و... می تواند در این فضا تعریف شود.

علاوه بر این، تفکیک توافق فنی از توافق سیاسی یکی از ویژگی های دیگر برجام بود که آن هم به نظر می رسد این بار هم قابل تکرار باشد. در هر حال کنترل سطح فعلی دستاوردهای هسته ای نیازمند یک توافق فنی جداگانه است. 

پس با این اوصاف متوجه می شویم که برجام مبنای خوبی برای مذاکرات پیش رو است.

موضوع مذاکره غیرمستقیم از خروج آمریکا از برجام آغاز شد.

استدلال ایران این است که آمریکا با خروج از برجام، دیگر در فرمول برجام قرار ندارد و وقتی که قرار است بر مبنای برجام مذاکره انجام شود پس این کشور نمی تواند حضور داشته باشد. همان گونه که همه این سال ها توافق با ۱+۴ ادامه حیات داده نه با آمریکا.

اما چرا غیرمستقیم؟

 عباس عراقچی وزیر خارجه فعلی که قرار است غیرمستقیم با نماینده آمریکا مذاکره کند، حافظه مذاکراتی دست کم ۱۵ سال گذشته ایران با ۱+۵ است.

او که نماینده وزارت خارجه در دوره مذاکراتی سعید جلیلی بود، حتی مذاکرات را تا زمان واگذاری کار به تیم دولت رییسی ادامه داد. عراقچی در گفت وگوی نوروزی اش با خبرآنلاین در بخشی از پاسخ هایش گفته که «بعد از برجام و وقتی که آمریکا از برجام خارج شد، مذاکرات وجود داشت ولی شکل غیرمستقیم گرفت. مذاکرات احیای برجام که در بهار ۱۴۰۰ خود من انجام می دادم، غیرمستقیم بود. ما با ۱+۴ یعنی همان ۵+۱ بدون آمریکا مذاکره می کردیم و آن ها با آمریکا مذاکره می کردند و برمی گشتند. اتحادیه اروپا در آن جا نقش واسطه گری را داشت...»

علت وام گرفتن از این بخش از مصاحبه همین نکته آغازین آن است. اینکه موضوع مذاکره غیرمستقیم از خروج آمریکا از برجام آغاز شد. استدلال ایران این است که آمریکا با خروج از برجام، دیگر در فرمول برجام قرار ندارد و وقتی که قرار است بر مبنای برجام مذاکره انجام شود پس این کشور نمی تواند حضور داشته باشد. همان گونه که همه این سال ها توافق با ۱+۴ ادامه حیات داده نه با آمریکا.

شاید از نگاه عمومی، این استدلال غلط یا بیهوده به نظر برسد که «وقتی آب ما دست میراب است چرا با خود میراب مذاکره نکنیم؟» باید گفت دنیای دیپلماسی پیچیدگی هایی دارد که شاید در ظاهر بیهوده به نظر برسد اما در عمل می تواند حافظ منافع باشد. از این رو که اگر اکنون مذاکره مستقیم با آمریکا صورت بگیرد شبیه این است که این کشور بدون پرداخت هیچ هزینه ای بابت از بین بردن منافع یک توافق دیپلماتیک برای ایران، به میز مذاکره دعوت شده است. اما به نظر می رسد ایران با تاکید بر مذاکره غیرمستقیم می خواهد آمریکا را وادار به دادن امتیازی کند که در مذاکره مستقیم امکان گرفتن آن را کم می دهد.

اما اگر فرایند مذاکراتی جدی باشد این مسیر ملزم به تغییر است. با توجه به اینکه دونالد ترامپ ریس جمهوری نیست که منتظر فرایندهای آجر به آجر دیپلماتیک بماند و دنبال یک توافق سریع است، مسیر غیرمستقیم کار را پیچیده و سخت و طرف مقابل را دلزده می کند. اما این به تبحر دیپلمات های ما وابسته است که در جلسات اول چه چیزی را روی میز بگذارند.   

۳۱۵ ۳۱۴

این خبر توسط سایت خبرآنلاین منتشر شده و خبر ناب صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.

منبع : خبرآنلاین